AKTUALNOŚCI
ORDER ORŁA BIAŁEGO DLA JERZEGO KALINY
13 listopada 2023
Wybitny artysta i performer Jerzy Kalina został udekorowany Orderem Orła Białego. Wręczając najwyższe polskie odznaczenie prezydent Andrzej Duda podkreślił, że to „autor wyrażeń artystycznych, które w naszej duszy zapadły bardzo głęboko”. Na ekspozycji głównej Mt 5,14 można oglądać LAS – oszałamiającą instalację Jerzego Kaliny.
Prezydent Andrzej Duda wyjaśnił, że artysta został uhonorowany za rozsławianie Rzeczypospolitej poprzez swoją pracę artystyczną, ale „przede wszystkim za zrozumienie i za odwagę; za umiejętność zaznaczenia dla Polaków rzeczy, także w trudnych czasach”.
Przypomniał, że najsłynniejsza praca Jerzego Kaliny to Przejście: „Kiedyś w 1977 r. w nocy z 12 na 13 grudnia postawiony tutaj w Warszawie na skrzyżowaniu ulic Świętokrzyskiej i Mazowieckiej pomnik ludzi przechodzących przez ulicę, ale w jaki specyficzny sposób. Czy może schodzących pod ziemię, w tamtym czasie, kiedy to podziemie się zaczynało po to, by doprowadzić do odzyskania przez Polskę wolności, niepodległości i suwerenności”, zaznaczył prezydent. Rzeźbę, którą dziś można oglądać we Wrocławiu, prestiżowe amerykańskie wydawnictwo Arch20 uznało za jedną z najbardziej kreatywnych rzeźb na świecie.
„Jerzy Kalina to również autor wyrażeń artystycznych, które – choć może nie są tak znane na świecie – to w naszej duszy zapadły bardzo głęboko. To grób Jerzego Popiełuszki, księdza zamordowanego przez komunistów, błogosławionego, niezwykle wymowny ogromny krzyż”, mówił prezydent. I podkreślał: „To odwaga twórcza, niezwykła wyobraźnia i umiejętność pokazania tego, co ważne dla nas Polaków, dla naszej duszy, świata naszych wartości, ale także również jak widać ważne dla innych. Dla wszystkich ludzi, którzy czują w sercu, co to znaczy prawdziwa wolność”.
„W imieniu Rzeczypospolitej Polskiej i całego narodu dziękuję za pana twórczość. Jest pan pionierem i awangardą”, powiedział prezydent zwracając się do artysty.
Jerzy Kalina został odznaczony Orderem Orła Białego „w uznaniu znamienitych zasług dla kultury polskiej, za konsekwentne występowanie w obronie prawdy i wolności twórczej w PRL poprzez wybitne i poruszające dokonania artystyczne, za działalność na rzecz suwerennej Rzeczypospolitej”. Artysta ukończył Wydział Malarstwa na Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie (1971). Zapisał się w historii polskiej sztuki współczesnej jako rzeźbiarz, scenograf teatralny i filmowy, autor spektakli teatralnych oraz filmów animowanych i dokumentalnych, jeden z pierwszych polskich performerów.
Jerzy Kalina jest autorem m.in. oprawy plastycznej pogrzebu oraz grobowca księdza Jerzego Popiełuszki przy kościele św. Stanisława Kostki w Warszawie (1986), a także projektów polowych ołtarzy papieskich podczas pielgrzymek Jana Pawła II (1987, 1991 i 1999). Jest także autorem poruszającej instalacji LAS, która znalazła się na ekspozycji głównej Mt 5,14. Zostały tu umieszczone podcięte pnie drzew, którym korzenie zastąpiły podstawy rzymskich kolumn. Symbolizują proces, w którym komuniści próbowali oderwać Polskę od Europy i jej kultury, budowanej przez niemal tysiąc lat na chrześcijaństwie, greckiej filozofii i rzymskim prawie.
fot. Mt 5,14/J. Kucharczyk
Sam artysta tłumaczył: „Powróciłem do symboliki kaplicy, kościoła, katedry, symboliki drzewa, kolumny, kolumnady oraz znaczenia lasu i kniei. To są miejsca, które nabierają w czasie nowych znaczeń, bywają przeciwstawne, ale też wykluczające się. Lasy i knieje – miejsca mroczne, ale i nagle rozświetlone polaną, ostępy, bezpieczne mateczniki. To tam napotykamy pojedyncze mogiły, doły śmierci, kurhany pamięci. Przemierzamy las katyński, kabacki, syberyjski oraz lasy, które dały schronienie powstańcom styczniowym i żołnierzom niezłomnym. Sosny, dęby i modrzewie z leśnych ostępów stawały jako kolumny na progu dworów, pałaców i kościołów. […] Symbolika kolumny sosnowej, surowej, z naroślami połyskującymi kroplami żywicy, wyraża ciągłość rodową; wyraża nasze ryty, obyczaje, wiarę, siłę naszych wartości. Katedra-matecznik to zorganizowana przestrzeń skupienia i kontemplacji, w której jednak powinniśmy zdać sobie sprawę z ostatecznego ostrzeżenia przed postępującą atrofią duchowości, empatii i więzi wspólnotowych. Wyrazem tego zagrożenia jest odcięcie bazy od trzonu kolumny. W centralnej części kolumnady znajduje się metalowy kwadrat – znak czasu i miejsca uwięzienia prymasa Stefana Wyszyńskiego. Kolumnada to afirmacja osoby – jednostki tworzącej wspólnotę, trwania pojedynczo i w zbiorowości; to suma poszczególnych działań w celu odzyskania utraconych wartości duchowych i cywilizacyjnych. Kolumnada to droga w pojedynkę i w zespoleniu więzi duchowych, to obraz pokoleniowych mocy przetrwania. Głównym przesłaniem instalacji artystycznej jest zaznaczenie niezwykłej rangi dwóch pasterzy naszego Kościoła – Ojca Świętego Jana Pawła II i Prymasa Tysiąclecia Stefana kard. Wyszyńskiego (Katalog wystawy głównej Mt 5,14 | Muzeum Jana Pawła II i Prymasa Wyszyńskiego, Warszawa 2020).