AKTUALNOŚCI

MONSTRANCJA ALEKSANDRA KARDYNAŁA KAKOWSKIEGO

6 kwietnia 2020

Twórca: Wiktor Gontarczyk (1926)

Materiał: Srebro lane, repusowane, sztancowane, całość złocona.

Wymiary: 100 cm x 38,5 cm

Znaki złotnicze: sygnatura wiązana „WG”; cecha probierni warszawskiej dla przedmiotów dużych próby „2”

Depozyt: Muzeum Archidiecezji Warszawskiej

Myślenie, które nas zobowiązuje w Polsce ochrzczonej, nie pozwala nam na rozdzielanie spraw Kościoła i Narodu, jak gdyby życie Narodu nic nas nie obchodziło. Wiara każe nam widzieć w wielu zdarzeniach historycznych Narodu interwencję Bożą. Taką interwencję Bożą niewątpliwie widzieliśmy i w roku 1920. Było to zdarzenie, które miało znaczenie nie tylko dla naszego Narodu, ale i dla całej Europy. Tak, jak to miało miejsce kiedyś pod Legnicą, pod Beresteczkiem, czy pod Wiedniem, tak było i w 1920 roku.

Prymas Stefan Wyszyński,  3 września 1970 r.

Po 123 latach niewoli Polska odzyskała niepodległość w 1918 r. Kościół włączył się w prace na rzecz odrodzenia życia narodowego. Jedną z najważniejszych osobistości Kościoła w tamtym okresie był Aleksander Kakowski, arcybiskup metropolita warszawski w latach 1913-1938 (a od 1919 r. kardynał). W 1918 r. jako członek Rady Regencyjnej, podpisał odezwę do narodu, w której proklamowano niepodległość Polski. W 1919 r. udzielił w archikatedrze warszawskiej święceń biskupich x. Achille’owi Rattiemu – pierwszemu nuncjuszowi apostolskiemu w odrodzonej Polsce, który trzy lata później został papieżem przyjmując imię Piusa XI. Abp Ratti dał się poznać jako wierny przyjaciel Rzeczypospolitej, o czym świadczy m. in. fakt, że w czasie wojny polsko-bolszewickiej 1920 r., jako jeden z nielicznych przedstawicieli korpusu dyplomatycznego nie wyjechał z Warszawy, lecz pozostał na miejscu pełniąc swoje obowiązki.

Metropolita warszawski ks. kard. Aleksander Kakowski (fot. NAC)

W zbiorach Mt 5,14 znajduje się srebrna monstrancja, ufundowana przez kard. Aleksandra Kakowskiego dla upamiętnienia roli, jaką odegrał Achille Ratti w odrodzonym państwie Polskim. Jego postać pojawia się w dwóch miejscach. W eksponowanym miejscu na nodusie monstrancji Achille Ratti pokazany jest w scenie przyjęcia sakry biskupiej z rąk arcybiskupa Kakowskiego w asyście jedenastu biskupów. Z kolei u podstawy glorii występuje już jako papież Pius XI w otoczeniu pięciu biskupów – metropolitów polskich. W treści monstrancji widoczne są także motywy związane z funkcjonowaniem Kościoła w niepodległym państwie polskim. Na awersie wokół reservaculum widnieją sylwetki 21 katedr polskich, symbolizujących diecezje znajdujące się na terenie ówczesnej Rzeczypospolitej:

1. Gniezno: Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
2. Poznań: Świętych Apostołów Piotra i Pawła
3. Pelplin: Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
4. Włocławek: Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
5. Lwów: Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
6. Łuck: Świętych Apostołów Piotra i Pawła
7. Przemyśl: Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Jana Chrzciciela
8. Kielce: Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
9. Katowice: Chrystusa Króla
10. Kraków: św. Stanisława i św. Wacława
11. Częstochowa: Świętej Rodziny
12. Tarnów: Narodzenia Najświętszej Maryi Panny
13. Łomża: św. Michała Archanioła
14. Pińsk: Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
15. Wilno: św. Stanisława Biskupa i św. Władysława
16. Łódź: św. Stanisława Kostki
17. Siedlce: Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny
18. Lublin: św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty
19. Płock: Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
20. Sandomierz: Narodzenia Najświętszej Maryi Panny
21. Warszawa: św. Jana Chrzciciela

Znajdują się tutaj wizerunki katedr we Lwowie, Łucku, Pińsku i Wilnie, których nie ma w granicach obecnej Polski, a które znajdowały się w niej podczas wojny światowej („europejskiej wojny domowej”). Nie ma również katedr Wrocławia, Kamienia Pomorskiego i Kołobrzegu, które dopiero od 1945 r. znalazły się ponownie w granicach Polski.

Dopełnieniem treści ideowych monstrancji są znajdujące się na rewersie monstrancji sceny, które pokazują trudną i znaczoną krwią drogę do odzyskania niepodległości przez Polskę: rozstrzelanie unitów przez rosyjskich zaborców za obronę wiary, strajk polskich dzieci w szkole we Wrześni oraz rzeź galicyjska.

W 1938 r. Aleksander kard. Kakowski podarował monstrancję nowo utworzonemu Muzeum Archidiecezji Warszawskiej.