BĘDZIESZ MIŁOWAŁ

ks. Jan Stępień

2 października 2023

ks. Jan Stępień

WIRTUALNY SPACER

Urodził się 23 czerwca 1910 r. w Osieku koło Sandomierza. Studia teologiczno-filozoficzne odbył w Wyższym Seminarium Duchownym w Sandomierzu, przyjmując w 1933 roku święcenia kapłańskie z rąk bp. Włodzimierza Jasińskiego. W latach 1932-1936 kontynuował studia na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Warszawskiego, wieńcząc je doktoratem na podstawie dysertacji pt. Uzdrowienie ślepych w Jerycho. . PO doktoracie został wysłany na dalsze studia do Rzymu, gdzie na Papieskim Instytucie Biblijnym w Rzymie  uzyskał stopień licencjata nauk biblijnych, a w 1939 roku ukończył rok akademicki ze stopniem Candidatus ad lauream in re biblica. .

W pierwszych latach wojny (1939-1942) był wykładowcą egzegezy biblijnej i prefektem alumnów w sandomierskim seminarium. W czasie okupacji za pozwoleniem władz kościelnych brał czynny udział w polskim ruchu oporu od początku 1940 roku. Wkrótce okazało się, że jest na liście osób poszukiwanych przez gestapo. W marcu 1942 roku w Sandomierzu miały miejsce aresztowania wśród miejscowej inteligencji. Gestapo wkroczyło również do budynku seminarium. Na szczęście ks. Stępień zdołał uciec przed obławą, wymykając się na zewnątrz w przebraniu zakonnicy. Schronienie znalazł w klasztorze karmelitanek w Warszawie, w którym podjął posługę kapelana sióstr. Podobnie jak wcześniej w Sandomierzu, także i w okupowanej stolicy brał czynny udział w polskim ruchu oporu. Był kapelanem Narodowej Organizacji Wojskowej, a następnie Armii Krajowej. Posługiwał się przynajmniej trzema pseudonimami: „Dr Jan”, „Ppłk Szymon” i „Ppłk dr Stanisław Jankowski”. Angażował się także w działalność polityczną polskiego podziemia, m.in. jako kierownik Centralnego Wydziału Propagandy Stronnictwa Narodowego.

W czasie powstania warszawskiego ks. Stępień pełnił obowiązki kierownika Biura Informacji i Propagandy na Mokotowie. Przez Komendę Główną AK został wydelegowany do rozmów z dowództwem Korpusu Węgierskiego. Pierwsze rozmowy odbyły się 20 sierpnia. Duchowny zdał z nich sprawozdanie dowódcy Mokotowa Józefowi Rokickiemu, pseud. Karol i Antoniemu Chruścielowi, pseud. Monter.. Pod koniec sierpnia wyruszył do Zalesia, gdzie kwaterował sztab V Korpusu Węgierskiego. Celem niebezpiecznej wyprawy było odbycie rozmów ze stroną węgierską w sprawie przejścia Węgier na stronę aliantów i podjęcia walki przeciwko Niemcom, jak również udzielenia wsparcia militarnego dla walczącej Warszawy. Rozmowy odbywały się w willi zajmowanej przez dowództwo węgierskie. Kraj korony św. Stefana  reprezentowali generałowie: Bela Lengyel i Laszlo Szabo oraz szef sztabu w randze majora.  Jeden z generałów zaproponował ks. Stępniowi podróż samolotem w mundurze oficera węgierskiego do Budapesztu na spotkanie z admirałem Miklosem Horthy’m, który był władny podjąć decyzję w sprawie całego układu wojskowego. Z Budapesztu kapłan mógł już bezpiecznie udać się samolotem do Londynu, lecz nie przyjął propozycji i wrócił do płonącej stolicy.

Koniec II wojny światowej nie oznaczał dla ks. Stępnia powrotu do normalnej pracy naukowej – wręcz przeciwnie, kapłan zaangażowany w działalność podziemia niepodległościowego znalazł się na celowniku Urzędu Bezpieczeństwa. Z tego powodu nie mógł podjąć wykładów z historii porównawczej religii na Uniwersytecie Poznańskim. W latach 1945–1947 był administratorem parafii w Krośnie Odrzańskim i w Jezioranach k. Olsztyna. Aby nie zostać zdemaskowanym przez bezpiekę, funkcjonował pod zmienionym imieniem i nazwiskiem – w Krośnie Odrzańskim jako Stanisław Jankowski, a w Jezioranach jako Stanisław Janczar. Niewiele to pomogło. W lipcu 1947 roku został aresztowany i przywieziony na ul. Rakowiecką w Warszawie, gdzie poddano go całodobowemu śledztwu. Przesłuchania prowadzili: płk. Różański, gen. Zarakowski oraz mjr Humer. W wyniku pokazowego procesu politycznego 29 listopada 1947 roku został skazany na karę śmierci. Na egzekucję czekał cztery miesiące. Przez kraty więzienia widział prowadzonego na śmierć rtm. Witolda Pileckiego. Czas oczekiwania na śmierć wykorzystywał na modlitwę oraz spowiadanie byłych gestapowców, którzy mając świadomość nadciągającej śmierci próbowali rozliczyć się ze swoją przeszłością i prosili o możliwość skorzystania z sakramentu pokuty.

W 1947 roku złożono mu propozycję współpracy ze Służbą Bezpieczeństwa. Za pierwszym razem zdecydowanie odrzucił tę propozycje, lecz bezpieka naciskała na niego coraz bardziej. Zobowiązanie do współpracy podpisał 20 lipca 1953 roku i został zarejestrowany jako TW ,,Stolarski”. Karę śmierci zamieniono mu na długoletnie więzienie we Wronkach, z którego wyszedł w kwietniu 1955 roku. Wyrok został skasowany przez Radę Państwa dopiero 2 czerwca 1960 roku.. W 1957 roku duchowny objął wykłady z teologii biblijnej w Wyższym Seminarium Duchownym w Sandomierzu i egzegezy Nowego Testamentu w Wyższym Seminarium Duchownym w Drohiczynie.

Wielką pasją ks. Jana Stępnia była praca naukowo-dydaktyczna na Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie, którą rozpoczął.  Z uczelnią tą związał się w 1960 roku, obejmując wykłady zlecone na temat problemu synoptycznego i terminologii eschatologicznej św. Pawła. W 1963 roku uzyskał habilitację na podstawie dorobku naukowego i rozprawy pt. Autentyczność Listów do Tesaloniczan. W latach 1961-1963 pracował jako adiunkt, a w latach 1963-1967 na stanowisku docenta. W 1964 roku objął kierownictwo Katedry Biblistyki Nowego Testamentu, gdzie prowadził wykłady monograficzne z ksiąg biblijnych, ze szczególnym uwzględnieniem listów św. Pawła. Na mocy uchwały Rady Państwa z 22 kwietnia 1967 roku został profesorem nadzwyczajnym, a decyzją Ministra Oświaty i Szkolnictwa Wyższego z19 maja 1967 r. otrzymał stanowisko profesora nadzwyczajnego w Katedrze Biblistyki Nowego Testamentu na Wydziale Teologicznym ATK. W dniu 6 czerwca 1974 r. Rada Państwa nadała ks. Stępniowi tytuł profesora zwyczajnego, a Minister Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki powołał go z dniem 1 lipca 1974 r. na stanowisko profesora zwyczajnego. Na jego seminarium naukowym powstało osiem rozpraw doktorskich. Uczony dojeżdżał z wykładami także do innych ośrodków dydaktycznych w Polsce, m.in. do Wrocławia, Sandomierza, Gdańska, Włocławka, Poznania, Kalisza i Paradyża. Uczestniczył we wszystkich kongresach biblistów polskich oraz wygłaszał referaty na sympozjach organizowanych przez ATK i inne środowiska uniwersyteckie. W latach 1961-1965 dwa razy w miesiącu gościł w Klubie Inteligencji Katolickiej w Warszawie, gdzie wygłaszał wykłady poświęcone życiu i nauce św. Pawła. Pasję naukowo-dydaktyczną łączył z szeroką działalnością organizacyjną. W latach 1966-1972 pełnił funkcję prorektora ATK, a w latach 1972-1981 przez trzy kolejne kadencje był jej rektorem. Przyczynił się do rozwoju akademii, rozszerzając jej działalność na obszar międzynarodowy. Dzięki je zabiegom uczelnia została przyjęta do grona Międzynarodowej Organizacji Uniwersytetów Katolickich. W 1973 roku wprowadził ATK w poczet pełnoprawnych członków Międzynarodowej Federacji Uniwersytetów Katolickich (FIUC). Występował na kongresach w Trewirze, Delhi, Porto Alegre. Louvain i Paryżu. 22 października 1978 roku stał na czele delegacji ATK, uczestniczącej w inauguracji pontyfikatu papieża Jana Pawła II.

Po osiągnięciu wieku emerytalnego w 1981 roku jeszcze przez trzy lata prowadził wykłady zlecone w Katedrze Biblistyki Nowego Testamentu. Od 1985 roku prowadził wykłady dla junioratu Sióstr Franciszkanek Służebnic Krzyża w Laskach k. Warszawy i dla karmelitanek bosych w Warszawie przy ul. Wolskiej. Zmarł 9 stycznia 1995 r. w Laskach koło Warszawy. Uroczystości pogrzebowe odbyły się 12 stycznia 1995 roku w kościele parafialnym Matki Bożej Królowej Meksyku. Mszy żałobnej koncelebrowanej przez dziewięciu biskupów, rektora ATK i kilkudziesięciu księży przewodniczył abp Edmund Piszcz, metropolita warmiński. Ciało ks. Stępnia pochowano na cmentarzu na terenie Zakładu dla Ociemniałych w Laskach.  Praca naukowo-dydaktyczna ks. prof. Stępnia oraz jego zaangażowanie w polskim podziemiu niepodległościowym w latach II wojny światowej zostały docenione przez państwo. Duchowny został odznaczony Krzyżem Komandorskim i Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (15 lipca 1969) oraz Krzyżem Walecznych (16 lipca 1970). Za udział w tajnym nauczaniu podczas II wojny światowej przyznano mu Medal Edukacji Narodowej. Za osiągnięcia w dziedzinie nauki i kierowanie uczelnią otrzymał ośmiokrotnie nagrodę indywidualną Ministra Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki.

Stefan Kołucki

Bibliografia

1. Krasiński Józef, Biogram Ks. Jana Stępnia. „Studia Sandomierskie”, 6: 1990-1996, Sandomierz 2003, s. ???.
2. Kulazińska Beniamina, Kalendarium życia ks. prof. Jana Stępnia. w: Ksiądz Rektor Jan Stępień. Żołnierz – Więzień celi śmierci – Profesor. Księga pamiątkowa opublikowana w 60. rocznicę Powstania Warszawskiego. Warszawa 2004.
3. Mandziuk Józef, Stępień Jan Piotr (1910-1995), w: Słownik Polskich Teologów Katolickich, 9, pod red. J. Mandziuka, Warszawa 2006, s. 617-623.
4. Myszor Jerzy, Leksykon duchowieństwa represjonowanego w PRL w latach 1945-1989, t. 1, Warszawa 2002.
5. Stanaszek Bogdan, Księża diecezji sandomierskiej więzieni przez władze komunistyczne po II wojnie światowej. Rzeszów 2008.
6. Stępień Jan, Pertraktacje z Węgrami w czasie Powstania Warszawskiego. Pruszków 2016.
7. Stępień Jan, Wspomnienia o Powstaniu na Mokotowie. w: Kościół a Powstanie Warszawskie, Warszawa 1996.