AKTUALNOŚCI

KONFERENCJA NAUKOWA „KAROL WOJTYŁA WOBEC WYZWAŃ PRL”

19 maja 2023

W czwartek 18 maja w Mt 5,14 | Muzeum Jana Pawła II i Prymasa Wyszyńskiego odbyła się konferencja z udziałem specjalistów z różnych ośrodków naukowych w Polsce, którzy zaprezentowali wyniki swoich badań nad zmaganiami metropolity krakowskiego Karola Wojtyły z komunistyczną dyktaturą. Sympozjum jest częścią większego projektu Karol Wojtyła Polsce. Jan Paweł II światu, służącego upamiętnieniu 45-lecia pontyfikatu papieża Polaka.

Obrady otworzył Piotr Dmitrowicz, dyrektor Mt 5,14, podkreślając, że konferencja zapoczątkuje szereg działań edukacyjnych i promocyjnych, poprzez które chcemy opowiedzieć zwłaszcza ludziom młodym o Karolu Wojtyle. Następnie głos zabrał Kazimierz kard. Nycz, arcybiskup metropolita warszawski, który zwracał uwagę, że czas dojrzał do tego, by sięgnąć w głąb życia Karola Wojtyły i wnikliwie przebadać krakowski okres jego życia. Jednocześnie przestrzegł przed popełnianiem błędu pars pro toto, by nie wyciągać wniosków na podstawie pojedynczych, wyrwanych z kontekstu informacji. Z drugiej strony wskazał na inny błąd grożący badaczom, czyli ahistorycyzm. Przypomniał, że lat krakowskich Wojtyły nie można oceniać według dzisiejszych kryteriów i wiedzy, którą mamy dzisiaj. Należy szukać prawdy, ale czynić to odpowiedzialnie. Z kolei dr Jarosław Sellin, sekretarz stanu w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego, zauważył, że Karola Wojtyła przeżył 33 lata w PRL, lecz z ustrojem komunistycznym zmagał się znacznie dłużej w czasie pontyfikatu. Do końca życia przestrzegał przed antropologicznym błędem kryjącym się w diabolicznym systemie. Wiedział, że z fałszywego rozumienia istoty człowieka wynika wielkie zło.

Panel I obejmował tematykę funkcjonowania Kościoła w rzeczywistości PRL. W dyskusji wzięli udział prof. Bogdan Szlachta z Uniwersytetu Jagiellońskiego, prof. Antoni Dudek z UKSW oraz red. Tomasz Krzyżak z „Rzeczpospolitej”, moderował Adam Hlebowicz z Biura Edukacji Narodowej IPN. Uczestnicy panelu odpowiadali na pytania o spór między chrześcijaństwem a marksizmem oraz historię stosunków państwo-Kościół. Profesor Szlachta przypomniał, że marksistowska koncepcja państwa zakładała, że państwo ma ogarniać wszystkie dziedziny ludzkiego życia, zaś Karol Wojtyła postulował koncepcję dualistyczną, zakładającą autonomię duchowości wobec spraw doczesnych. Prof. Antoni Dudek podkreślił, że niewiele brakowało, by Kościół polski podzielił los Kościoła na Węgrzech, do czego ostatecznie nie doszło, gdyż prymas Stefan Wyszyński zdołał opóźnić uderzenie o trzy lata, później zaś komuniści musieli iść na niektóre ustępstwa, by uspokajać nastroje społeczne. Nawiązując do tego, co możemy wyczytać z materiałów archiwalnych w odniesieniu do tamtego okresu, historyk zaznaczył, że Kościół po 1989 roku zaniedbał sprawę rzetelnego rozliczenia z przeszłością, co znacząco wpływa na jego bieżącą sytuację. Natomiast red. Tomasz Krzyżak przypomniał, że chociaż część archiwów została zniszczona, to jednak materiałów do badań jest wciąż bardzo wiele i trzeba do nich sięgać.

Panel II poświęcony był zmaganiom Karola Wojtyły z komunistyczną dyktaturą, a udział w nim wzięli prof. Łucja Marek (IPN Kraków), prof. Jan Żaryn (UKSW), x. prof. Dominik Zamiatała (UKSW) i red. Grzegorz Górny („Sieci”). Profesor Żaryn porównał stosunek Stefana Wyszyńskiego i Karola Wojtyły do polityki wyznaniowej władz komunistycznych i przypomniał, że obaj hierarchowie reprezentowali dwa następujące po sobie pokolenia i mieli różne wrażliwości, lecz różnice dotyczyły taktyki działania, a nie postrzegania samego systemu. Z kolei prof. Łucja Marek przedłożyła zagadnienie postrzegania Karola Wojtyły przez Urząd Bezpieczeństwa. Przypomniała, że najwcześniejszym znanym dokumentem dotyczącym inwigilacji kleryka Wojtyły jest zapis z 1946 r. (bez daty dziennej) w związku z jego zaangażowaniem na uniwersytecie. Lecz szersze zainteresowanie jego osobą bpa krakowskiego Wojtyły obserwujemy po jego nominacji biskupiej w 1958 roku. Następnie x. prof. Dominik Zamiatała zapytany o to, jaki obraz Karola Wojtyły wyłania się z dokumentów SB, podkreślił, że z materiałów archiwalnych wyłania się człowiek głębokiej wiary, który stawiał sprawę Kościoła na pierwszym miejscu. W życiu i posłudze przyszłego papieża widoczne było pragnienie zmiany stylu funkcjonowania Kościoła, by przestał on być oblężoną twierdzą i wyszedł bardziej na zewnątrz, do różnych grup społecznych. Duchowny przypomniał, że duszpasterz akademicki umiał zagospodarować młodzież w czasie, kiedy komuniści ograniczali różne formy działania Kościoła i próbowali wypchnąć go z przestrzeni publicznej. W uzupełnieniu do wypowiedzianych treści prof. Żaryn podkreślił, że bp Karol Wojtyła szybko stał się osobą „pożyteczną” dla prymasa Wyszyńskiego, który odkrył talenty młodego hierarchy. Dlatego perspektywa prymasa jest istotna dla zrozumienia wzrastającej roli Karola Wojtyły w Kościele powszechnym od lat 60. XX wieku.

Panel III poświęcony był Karolowi Wojtyle jako promotorowi podmiotowości społeczeństwa. Na pytania prof. Dominiki Żukowskiej-Gardzińskiej z Mt 5,14 odpowiadali Grzegorz Polak, zastępca dyrektora Mt 5,14, oraz prof. Michał Białkowski z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. Pierwszy z prelegentów podkreślił, że metropolita krakowski próbował tworzyć społeczeństwo obywatelskie oparte na dwóch zasadach, które są tytułem jego książki: miłość i odpowiedzialność. W czasie komunistycznego zniewolenia narodu metropolita krakowski podejmował wysiłki zmierzające do uzupełnienia tego, czego społeczeństwu brakowało. Ciekawą, acz mało znaną inicjatywą hierarchy był postulat budowy bloku mieszkalnego dla młodych małżeństw. Natomiast prof. Białkowski przypomniał, że doświadczenie Karola Wojtyły jako nauczyciela i pasterza wiąże się nierozerwalnie z Vaticanum II. Dokumenty soborowe Gaudium et spes oraz Dignitatis humanae , w których przygotowaniu i redagowaniu brał aktywny udział, dotknęły bowiem problematyki człowieka wolnego, który jest częścią społeczeństwa. W uzupełnieniu do tematu spraw społecznych Grzegorz Polak wspomniał też o zaangażowaniu metropolity krakowskiego na niwie kultury oraz o pielgrzymkach do sanktuarium maryjnego w Piekarach Śląskich, podczas których abp Wojtyła wygłaszał kazania, będące wymownym świadectwem jego zaangażowania w rozwiązywanie palących problemów społecznych.

Konferencję zakończyła dyskusja wokół najnowszej książki redaktora Andrzeja Grajewskiego („Gość Niedzielny”) Żarliwy antykomunista. Pontyfikat Jana Pawła II w dokumentach KGB Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Sowieckiej 1978–1997. Głównymi tematami dyskusji były rola Jana Pawła II w kształtowaniu polityki wschodniej Watykanu oraz znaczenie jego pontyfikatu dla odrodzenia Kościoła greckokatolickiego, a na pytania red. Krzysztofa Ziemca odpowiadali autor książki Andrzej Grajewski oraz prof. Paweł Skibiński z UW i prof. Rafał Łatka z UKSW.

Współorganizatorem wydarzenia było Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, a honorowy patronat nad konferencją objął prezes Instytutu Pamięci Narodowej.

Edgar Sukiennik, Mt 5,14

fot. Mt 5,14/Radek Orzeł