AKTUALNOŚCI

ENCYKLIKA PRZYWIEZIONA Z POLSKI

27 czerwca 2023

Każda pierwsza encyklika nowego papieża uznawana jest za programową. Pierwsza encyklika Jana Pawła II Redemptor hominis („Zbawiciel człowieka”) zasługuje na to miano tym bardziej, gdyż jest punktem wyjścia dla pozostałych, a tematy w niej poruszone papież ten rozwijał w adhortacjach, listach apostolskich, homiliach i przemówieniach podczas całego pontyfikatu.

Chrystus jest nie tylko obrazem ludzkiej egzystencji, przykładem, jak powinniśmy żyć, ale „w pewien sposób zjednoczył się z każdym człowiekiem” – napisał w swojej pierwszej encyklice Redemptor hominis Jan Paweł II.

Wedle słów samego Jana Pawła II poświęcona jest ona „prawdzie o człowieku, która w pełni i do końca odsłania się w Chrystusie”. Człowiek – podkreśla Papież w jednym z kluczowych zdań encykliki – nie może siebie do końca zrozumieć bez Chrystusa.

Na tę encykliką nie tylko katolicy, ale dosłownie cały świat, czekali z ogromnym zainteresowaniem. Spodziewano się, że papież pochodzący z kraju, gdzie po drugiej wojnie światowej ustrój chciał zawładnąć całym człowiekiem, z jego duszą i sumieniem, skonfrontuje się w niej z marksizmem i ateizmem.

Tymczasem Papieżowi przyświecał inny cel. Wyjaśnił to po ponad 20 latach w przemówieniu do rektorów uczelni polskich w Castel Gandolfo (30.08.2001 r.). Wyznał, że pisząc swoją pierwszą encyklikę towarzyszyło mu pytanie o tajemnice lęku, jaki przeżywa współczesny człowiek. „Spośród wielu jego źródeł wydawało mu się słuszne podkreślić jedno: poczucie stałego zagrożenia ze strony tego, co jest własnym wytworem człowieka, owocem pracy jego rąk, a zwłaszcza pracy jego umysłu i dążeń woli. Wydaje się, że dziś, na początku nowego tysiąclecia, to poczucie jeszcze bardziej narasta. Zbyt często zdarza się bowiem, że to, co człowiekowi udaje się wytworzyć dzięki wciąż nowym możliwościom myśli i techniki, podlega swoistej «alienacji» – jeśli nie całkowicie, to przynajmniej w jakiejś mierze wymyka się spod kontroli twórcy i kieruje się przeciw niemu” – tłumaczył Jan Paweł II.

Tym można uzasadniać, że w zakończeniu encykliki znalazło się jedno z wyznań św. Augustyna: „Stworzyłeś nas, Boże, dla siebie i niespokojne jest serce człowieka, dopóki nie spocznie w Tobie”. W tej myśli dostrzega papież odpowiedź na niepokoje współczesnego świata. Niepokój, głód duchowy i strach, dowodzi Jan Paweł II, można usunąć włączając się w pełni w posłannictwo Chrystusa.

Ze wszystkich encyklik w historii Kościoła, Redemptor hominis ma najpełniejszy wymiar antropologiczny. Do teologii i kaznodziejstwa przeszło zdanie: „człowiek jest pierwszą i podstawową drogą Kościoła”. Ma ono charakter rewolucyjny, gdyż dotychczas uważano odwrotnie, a i dzisiaj znajdziemy w Kościele przejawy takiego archaicznego myślenia.

Dokonując analizy Redemptor hominis kard. Joseph Ratzinger zauważył, że przed zdaniem „człowiek jest pierwszą i podstawową drogą Kościoła”, papież napisał: „Jezus Chrystus jest zasadniczą drogą Kościoła. On sam jest naszą drogą «do domu Ojca». Jest też drogą do każdego człowieka”. W rezultacie, wskazał kardynał Ratzinger, również powiedzenie papieża, że „człowiek jest pierwszą drogą Kościoła”, kontynuuje myśl: „drogą, wyznaczoną przez samego Chrystusa, drogą, która nieodmiennie prowadzi przez Tajemnicę Wcielenia i Odkupienia”.

Według papieża, antropologia i chrystologia są nierozłączne. Kardynał Ratzinger tłumaczył to w sposób następujący: „Właśnie w Chrystusie zostało objawione, kim jest człowiek i jaką drogą powinien pójść, aby znaleźć życie. Chrystus jest nie tylko obrazem ludzkiej egzystencji, przykładem, jak powinniśmy żyć, ale «w pewien sposób zjednoczył się z każdym człowiekiem». Dosięga nas w głębi naszego wnętrza, u samych korzeni egzystencji, stając się w ten sposób — od wewnątrz — drogą człowieka. Chrystus przełamuje izolację «ja». Jest rękojmią niezniszczalnej godności każdej istoty ludzkiej, a równocześnie przezwycięża indywidualizm poprzez tworzenie komunii, której człowiek pragnie całym swoim jestestwem”.

Encyklikę tę Jan Paweł II „miał w głowie” już po wyborze na papieża. Jak wyznał swojemu biografowi George’owi Weiglowi, „przywiózł ją ze sobą z Krakowa”. Była on podsumowaniem wieloletnich rozważań Karola Wojtyły w dziedzinie chrześcijańskiej antropologii, jak również jego obserwacji i doświadczeń duszpasterskich w Archidiecezji Krakowskiej.

* * *

Amerykański teolog George Weigel weźmie udział w międzynarodowej konferencji 17 października 2023 r. Papież światu. 45-lecie pontyfikatu Jana Pawła II w Mt 5,14 | Muzeum Jana Pawła II i Prymasa Wyszyńskiego. Wraz z nim w panelu poświęconym geopolityce czasów Jana Pawła II wezmą udział dyplomaci: Eduard Habsburg-Lothringen (Węgry), Janusz Kotański (Polska) oraz Marek Lisansky (Słowacja).